Praktische toepassing van de Wet zorg en dwang

Met ingang van 1 januari 2020 is de nieuwe Wet Zorg en dwang (Wzd) van kracht. Het jaar 2020 is bedoeld als overgangsjaar. We polsen Michiel Vermaak over de betekenis van de nieuwe wet voor de praktijk en mensen met PWS. Michiel Vermaak is Arts Verstandelijk Gehandicapten (AVG) en gastdocent Wet zorg en dwang bij de opleiding tot AVG van het Erasmus MC.

Michiels eerste en misschien wel belangrijkste boodschap is dat de Wzd, net als zijn voorganger, de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Bopz), tot doel heeft om uitzonderingen op de grondwet goed te regelen. De Wet zorg en dwang regelt uitzonderingen op artikel 10 en 15 van de grondwet. In deze twee grondrechten staat dat niemand in zijn vrijheid mag worden beperkt en dat iemand vrij is zijn eigen leven in te richten.

De grondwet geldt voor iedereen, ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Soms moeten iemand wel in zijn vrijheid worden beperkt of is niet helemaal vrij zijn leven in te richten omdat het anders gevaar oplevert voor diegene zelf of voor haar/zijn omgeving. Om af te wijken van grondrechten die voor iedereen gelden betekent dat er een zorgvuldige afweging en onderbouwing van zo’n besluit nodig is.

De Wzd geeft regels om zorgvuldige afwegingen te maken en moet bewaken dat alleen van grondrechten wordt afgeweken als dit echt niet anders kan. Mensen met een verstandelijke beperking hebben daarom bijvoorbeeld het recht dat een rechter meekijkt bij onvrijwillige opnames. Ook is in de uitwerking van de Wzd een stappenplan beschreven dat zorgprofessionals moeten doorlopen als ze vrijheidsbeperkende maatregelen in willen gaan zetten. Hier geldt altijd het ‘Nee, tenzij…’-principe’.

Externe deskundige
Michiel vermoedt dat de rol van de externe deskundige die volgens het stappenplan geraadpleegd moet worden, een papieren vinkje gaat worden, omdat je als zorgprofessional nu eenmaal die toestemming nodig hebt. Het gevaar is dat het dan een functie wordt waar vooral externe bureaus geld mee gaan verdienen. Terwijl hij het veel belangrijker vindt dat je in gesprek raakt met elkaar over de zorg die je levert.

Zelf heeft hij bijvoorbeeld positieve ervaringen met een jaarlijkse second opinion door een onafhankelijke gedragsdeskundige uit de eigen zorgorganisatie waar hij werkt. Die collega komt van een andere zorglocaties en is niet betrokken bij de behandeling van de betreffende bewoners. Daardoor kan diegene met een frisse blik kijken naar de zorg zoals die wordt verleend. Deze werkwijze heeft het karakter van een interne verbetercyclus, wat de intrinsieke motivatie van de zorgprofessional stimuleert. Het resultaat hiervan was dat er vaak goede ideeën op tafel kwamen die leidden tot betere zorgplannen of nieuwe oplossingen.

Wet verplichte ggz en de Wet Zorg en dwang 
Groot verschil ten opzichte van de Wet Bopz is dat er deze nu gesplitst is in twee wetten, de Wet verplichte ggz (Wvggz) en de Wzd. Omdat er maar één wet van toepassing kan zijn, zou moeten gelden dat het probleem dat het meeste aandacht vraagt, bepaalt onder welke wet er gehandeld wordt. Vermaak zelf heeft moeite met het onderscheid dat wordt gemaakt tussen de Wvggz en de Wzd.

Heel simplistisch gezegd gaat de Wzd over gedrag en de Wvggz over ziekten. Uitgangspunt is dat iemand met een verstandelijke beperking afwijkend gedrag vertoont en daarom onder de Wzd valt. Iemand in de ggz heeft in die redenering een tijdelijke psychische/psychiatrische aandoening waarvan diegene van kan genezen. Vermaak had dit liever anders gezien: ‘We weten bijvoorbeeld dat mensen met PWS een psychose kunnen ontwikkelen als ze overvraagd worden dus die uitsplitsing in wetten is dan niet zo logisch.

In deze lijn is met ingang van 1 januari 2020 wel bepaald dat een Wzd-functionaris niet persé een arts hoeft te zijn. Dit mag ook een gedragsdeskundige zijn als een Orthopedagoog of een GZ-psycholoog. In de praktijk betekent dit dat wordt gekeken of het besluit een medische kwestie of een gedragskwestie betreft en de best passende deskundige wordt ingeschakeld. Michiel vindt dit een goede ontwikkeling mits een medische oorzaak van het gedrag wel goed is uitgesloten uiteraard.

Heb jij een vraag over de Wzd?
Er zijn nog veel vragen over de invoering van de nieuwe Wet zorg en dwang. Wij zijn heel benieuwd welke vragen er bij jou leven, en dan met name in de zorg voor mensen met PWS. Stel jouw vraag via ons mailadres info@expertisecentrumpws.nl. In onze volgende nieuwsbrieven delen we dan steeds kennis die we hierover verzamelen. Zo worden we wijzer met elkaar.